Voorwoord

Dit advies dragen wij op aan Ben Peperkamp, onze bevlogen voorzitter die halverwege de totstandkoming onverwacht kwam te overlijden.

In februari 2014 ging boekhandelsketen Polare failliet. Het was op het hoogtepunt van de economische crisis, die het boekenvak hard raakte. De 21 Nederlandse Polare-vestigingen stonden op het punt te worden gesloten. Toen kwamen boekhandelaren in actie. Het kon niet zo zijn, zo was het algemene gevoel, dat gerenommeerde boekhandels als (voorheen) Scheltema, Donner en Broese uit het straatbeeld zouden verdwijnen. Winkelpersoneel zette crowdfunding-acties op. Andere boekhandelaren sloegen de handen ineen om een vestiging nieuw leven in te blazen. Zo konden uiteindelijk 16 van de 21 winkels worden gered.

Het verhaal van Polare is illustratief voor de koppige liefde die veel boekenvakkers blijven voelen voor hun beroep, tegen de stroom in. En het laat zien dat er nog altijd succes te behalen valt in de boekensector, voor wie oprecht blijft geloven in de schoonheid van de letteren, in de kracht van verhalen en verbeelding. In de sociologie is de term resilience in opgang. Dit wil zeggen dat een individu, een groep of een samenleving veerkracht vertoont in tijden van tegenslag, rampen, oorlogen. Ze houden zich staande, passen zich aan, en vinden de weg terug naar welzijn en een beter functionerende samenleving. 1

Ook de letterensector heeft de laatste jaren blijk gegeven van veerkracht en herstellingsvermogen. De periode 2009 – 2015 waren zeven magere jaren voor de sector. Omzetten kelderden, bibliotheeksubsidies liepen terug, uitgeverijen moesten herstructureren, boekhandels vielen om. Auteurs zagen hoe hun inkomen fors verminderde.

Maar deze moeilijke markt bleek ook een voedingsbodem voor creativiteit, voor vechtlust, voor nieuwe initiatieven. Met dank aan die koppige liefde die boekenvakkers eigen is.

Op verzoek van de minister van OCW heeft de Raad voor Cultuur onderzocht hoe het ervoor staat in de letteren- en bibliotheeksector. We signaleren en analyseren de ontwikkelingen binnen het boekenvak en doen aanbevelingen om knelpunten te verlichten. In dit advies komt de veerkracht van de sector op verschillende plekken tot uiting. Schrijvers die zich ontwikkelen tot performers. Boekhandels die succes hebben met nieuwe winkelconcepten. Het bibliotheekveld dat zichzelf opnieuw uitvindt door allianties aan te gaan met theaters en het onderwijs.

Maar tegelijkertijd constateren we dat er wordt geknaagd aan de wortels van de letterensector. We zien al langer dat het aantal lezers gestaag terugloopt, en deze trend lijkt vooralsnog niet gekeerd te worden, ondanks allerhande leesbevorderingsinitiatieven. Deze ontwikkeling baart de raad grote zorgen. Want, koppige liefde of niet, zonder lezers lukt het niet de sector levendig en levensvatbaar te houden.

‘Moedig voorwaarts.’ Met die aansporing sloot Gerard Reve zijn fraaie epistels vaak af. In de letterensector bespeuren wij eenzelfde gesteldheid: moedig, met de blik gericht op de immer onzekere toekomst.

De Raad voor Cultuur is grote dank verschuldigd aan de commissie die dit advies heeft voorbereid: vicevoorzitters Diana Chin-A-Fat en Frank Huysmans, en de leden Wiet de Bruijn, Caroline Damwijk, Jos Debeij, Babs Gons, Jenneke Harings, Elsbeth Kwant, Daniël van der Meer en Liesbet van Zoonen. Hun inbreng, inspiratie en tijd waren cruciaal. De commissie werd ondersteund door Thomas van den Bergh en Anna Pedroli. De raad draagt de verantwoordelijkheid voor het advies.

Marijke van Hees, voorzitter
Jeroen Bartelse, directeur